به گزارش وطن شهر و به نقل از شرق, تصویر تهران پس از زلزله نیز هولناک است. ساختمان‌های ویران‌شده، معابری که قابل تردد نیستند. آتش‌سوزی و مرگ و زخمی‌شدن هزاران تهرانی. تصویری که می‌تواند تلخ‌ترین قاب قرن حاضر باشد. تا آنجا که احمد وحیدی وزیر کشور هم زلزله را یکی از موضوعات مهم کشور می‌داند و می‌گوید: زلزله از آنجایی که از نظر انسانی و تجهیزات شهری آسیب‌هایی را ایجاد می‌کند، یک پدیده نگران‌کننده و دلهره‌آور است.
او معتقد است که همچنان در پیش‌بینی زلزله دچار ضعف هستیم، در حالی که منطق می‌گوید نباید در این حوزه ضعف داشته باشیم. اخیرا این فرضیه قوت گرفته که می‌توان از قابلیت‌های هوش مصنوعی در پیشگیری از زلزله بهره برد و موفق‌تر عمل کنیم.
وحیدی بر ضرورت توسعه شبکه‌های زلزله‌نگاری و لرزه‌نگاری در کشور، تأکید می‌کند و می‌گوید: موضوع دیگر کشور در حوزه زلزله توسعه دانش و فناوری است. در این حوزه محققان در شناخت گسل‌ها خوب عمل کرده‌اند، ولی معتقدم این شناخت باید عمیق‌تر باشد. گام بعدی شناخت گسل‌ها و ساخت سازه‌های مقاوم در برابر زلزله است، قطعا توجه به ساخت‌وساز پایدار از اهمیت بالایی برخوردار است، ولی در برخی موارد به آن توجه نشده است.
او تأکید می‌کند: در برابر کسانی که آیین‌نامه‌های ساخت‌وساز را نادیده می‌گیرند، باید برخورد قضائی صورت گیرد. در این زمینه آیین‌نامه ۲۸۰۰ وجود دارد، ولی این آیین‌نامه در همه مناطق کشور به طور یکسان باید اجرا شود.
علیرضا زاکانی شهردار تهران هم، زلزله، فرونشست زمین، سیل و توفان را چهار مخاطره در دستور کار شهرداری می‌داند و می‌گوید: زلزله پدیده‌ای است که نیاز به هم‌افزایی با سایر دستگاه‌ها دارد و با مسئولیتی که وزیر کشور در این زمینه بر عهده گرفته است، امکان هم‌افزایی میان نهادهای مرتبط فراهم شده است. برای پایش زلزله نیاز به ابزارها و تجهیزاتی داشتیم تا در پیش‌بینی زلزله تهران ما را یاری کند؛ از این رو از ۲.۵ سال گذشته پنج لرزه‌نگار در عمق ۵۰ متری نصب شده است.
زاکانی از نصب یک لرزه‌نگار دیگر در عمق ۱۰۰ متری در بوستان نهج‌البلاغه در سال جاری هم خبر داده و گفته توسعه شبکه شتاب‌نگاری برای برآورد میزان خسارات پس از وقوع زلزله از دیگر اقدامات برای پایش زلزله در تهران است. در گذشته ژاپن چهار دستگاه شتاب‌نگاری در تهران نصب کرده بود که به دلیل فرسودگی نیاز به تعویض داشتند و با اقداماتی که انجام شد، ۲۶ دستگاه شتاب‌نگاری تحویل ما شده است. علاوه بر آن ۵۰ سامانه شتاب‌نگاری در اطراف تهران نصب شده است. در حوزه زلزله ۵۰ دستگاه همکار داریم، با سامانه‌های نصب‌شده می‌توانیم هشدار سریع در ۱۵ تا ۲۰ ثانیه اول داشته باشیم.
شهردار تهران، شناسایی سازه‌های در معرض خطر را از دیگر برنامه‌های شهرداری می‌داند و می‌گوید: در گذشته سازمان آتش‌نشانی از منظر آتش‌سوزی سازه‌ها را مورد بررسی قرار داده است که ۱۲۶ ساختمان شناسایی شدند و در مطالعات ما ۱۶ هزار ساختمان بالای هفت طبقه بررسی شدند.
محمد آقامیری رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران هم یکی از نقاط آسیب‌پذیر تهران در برابر زلزله را چهار هزار و ۴۲۰ هکتار بافت فرسوده پایتخت می‌داند که هفت درصد شهر تهران را شامل می‌شود و ۳۷ درصد جمعیت تهران در آن ساکن هستند در حالی که سازه‌های این بافت‌های فرسوده، در برابر زلزله‌ای با بزرگای ۵، مقاوم نیستند که برای مقاوم‌سازی این بافت‌ها مشوق‌هایی در نظر گرفته شده است.
او معتقد است: یکی از مخاطرات شهر تهران بعد از زلزله حیوانات موذی است و برآورد شده است که در شهر تهران ۲۰ میلیون موش موجود دارد و یکی از آسیب‌های شهر تهران در موقع زلزله، مواجهه با حیوانات موذی است.
وی توسعه گاز شهری را از دیگر مخاطرات شهر تهران در زمان زلزله عنوان می‌کند و می‌گوید اعلام شده است که در زیر شهر تهران ۳.۵ میلیون مترمکعب گاز شهری عبور می‌کند و در این زمینه نیز تدابیری اتخاذ شود تا در زمان زلزله، گاز در مخزنی جمع‌آوری شود.
مرکز پژوهش‌های مجلس هم در پژوهشی درخصوص زلزله به موضوع ساخت‌وساز در حریم‌های گسلی پرداخته و تأکید کرده است که به منظور کنترل و کاهش ریسک در شهرسازی‌های آتی و ارتقای تاب‌آوری شهری در برابر زلزله، لازم است رعایت حریم گسل‌ها و ضوابط ساخت‌وساز در پهنه‌های گسلی به صورت اجبار درآمده و نظارت کافی در این رابطه از سوی دستگاه‌های نظارتی از جمله شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی ساختمان صورت گیرد.
به طور کلی باید از توسعه شهری در مناطق پرخطر جلوگیری به عمل آورد و این مناطق به کاربری‌های فضای سبز تبدیل شوند.
بیشتر کارشناسان حوزه زلزله معتقدند که نگرانی زلزله در تهران باید همیشگی باشد زیرا تاب‌آوری این شهر در برابر زلزله احتمالی تنها ۹ تا ۲۰ درصد است یعنی بیشتر زیرساخت‌ها اگر به‌طور کامل فرو نریزند، خسارت زیادی خواهند دید.
حدود ۴۰ سال است که دانشمندان خطر زلزله تهران را گوشزد می‌کنند و می‌گویند که این اتفاق دیر یا زود خواهد افتاد. آماری وجود دارد که در تهران در هر ۱۵۸ سال یک زلزله بالای هفت ریشتر رخ می‌دهد، به اعتقاد آنها زمانی که زلزله تهران رخ دهد یکی از بدترین زلزله‌های تاریخ جهان را خواهیم دید و مهلک‌ترین آمار مرگ‌ومیر و تخریب ثبت خواهد شد. بنابراین مردم باید بدانند که کشور ما به‌شدت زلزله‌خیز است و ما هر لحظه منتظر زلزله هستیم.
نادر شکوفی؛ کارشناس حوزه عمران معتقد است: تهران منطقه‌ای با خطر زلزله خیلی بالاست و حجم زیادی از داده‌های علمی در تأیید این موضوع داریم. این مستند به داده‌های علمی، تاریخی و مطالعات زمین‌شناسی است و جای تردید نیست که تهران نقطه‌ای است که خطر زلزله بالایی دارد. در مورد اینکه در اثر زلزله در تهران چه اتفاقاتی ممکن است رخ بدهد، حقیقت این است که احتمالا زلزله شهر تهران یکی از بزرگ‌ترین فجایع تاریخ بشری خواهد شد. ژاپنی‌ها دو سه سال پیش مطالعاتی درباره زلزله تهران انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که زلزله در تهران در لحظه اول بین ۱۰ تا ۲۰ هزار نفر و طی یکی دو هفته بعد از وقوع ممکن است تا ۶۰۰ هزار نفر تلفات به جای بگذارد که در مقام مقایسه، کل جنگ هشت‌ساله ایران و عراق با آن حجم از بمب و موشک به این میزان تلفات نداشت.
او می‌گوید: اینکه یک زمانی زلزله بزرگ تهران رخ خواهد داد، قطعیت وجود دارد. اینکه ما در موردش قطعیت نداریم، بحث آماری‌بودن زلزله است. به طور مثال فرض کنید می‌گوییم این نقطه در شهر تهران دوره بازگشت ۱۷۰ساله دارد. آیا این به معنی این است که دقیقا ۱۷۰-۱۸۰ سال دیگر زلزله می‌آید؟ این‌گونه نیست. یعنی ممکن است یک بار، سه سال پشت سر هم زلزله بیاید و یک بار دیگر، دو هزار سال زلزله نیاید.
این را باید به خاطر داشته باشیم. در تاریخ، این سند موجود است که شهرری قبل از رشد شهر تهران (که شهر جدیدتری نسبت به شهر ری است)، بارها در اثر زلزله ویران شده و ما می‌دانیم که دو گسل خیلی جدی در شمال و جنوب ری (گسل شمال ری و گسل جنوب ری) در وجود دارد. ما می‌دانیم گسل خیلی جدی شمال تهران وجود دارد که در کوه‌های جنوبی رشته‌کوه البرز در حال حرکت است. ما در بررسی‌های تاریخی می‌دانیم که هر جایی شما رشته‌کوه دارید، آنجا احتمال زلزله وجود دارد و تهران از نظر جغرافیایی درست در دامنه کوه البرز است. تعداد زیادی گسل فرعی در شهر تهران داریم و حتی بحثی است که هنوز کارشناسان بر سر آن به توافق نظر نرسیده‌اند که بر اساس آن، یک گسل جدی لرزه‌زا ممکن است در طول اتوبان همت، وسط شهر تهران را رد کرده باشد. اگر این بررسی به نتیجه برسد و این گسل وجود داشته باشد، تعدادی از ساختمان‌های کلیدی ما در نزدیکی این گسل وجود دارند.
این کارشناس حوزه عمران اضافه می‌کند: در مورد اینکه باید برای زلزله آماده باشیم؛ صددرصد ما حتما باید یک برنامه آمادگی زلزله برای شهروندان و یک برنامه آموزشی جدی برای مدارس داشته باشیم که دانش‌آموزان ما بدانند چه کنند و این برنامه گسترده است؛ یعنی فقط محدود به این نیست که اگر زلزله آمد چگونه از خانه یا از مدرسه خارج شویم. ما باید بدانیم که چینش در خانه‌ها چگونه باشد که اگر زلزله آمد، مسیر خروج ما از خانه باز باشد و مثلا سقوط یک یخچال یا کمد مسیر را ببندد. یا تخت زیر پنجره نباشد که در زلزله روی سرمان سقوط کند. اما از آن مهم‌تر؛ آمادگی‌های بعد از زلزله است.
شکوفی معتقد است: تعداد کشته‌های بعد از زلزله در شهری مثل شهر تهران ممکن است سه تا پنج برابر کشته‌های خود زلزله باشد. به خاطر اینکه امکان خدمت‌رسانی به زلزله‌زده‌ها نیست. افراد زخمی می‌شوند؛ یا در اثر آلودگی‌هایی مثل وبا و… دچار مشکل می‌شوند به خاطر اینکه از خانه‌ها بیرون آمده‌اند و دیگر به سرویس بهداشتی دسترسی ندارند و حالا تنها آب‌های آلوده در دسترس است و این موقعیت خطرناکی است که حتما باید برای اتخاذ تدبیر و رفتار درست در این موقعیت، آموزش صورت بگیرد تا همه بدانند در صورت وقوع زلزله، آب سالم از کجا باید تأمین شود و دولت چگونه برنامه‌ریزی کند و چه مخازنی برای دسترسی شهروندان ایجاد کند یا برای تأمین چادر یا غذای آماده برای شهروندان یا خدمات درمانی چه پیش‌بینی‌هایی داشته باشد و در نهایت مدیریت بحران زلزله چگونه و از کجا هدایت شود؟
به گفته او ساختمان مرکز مدیریت بحران در وزارت کشور است. این ساختمان قبل از انقلاب ساخته شده است و طبعا امکانات و استحکام لازم را ندارد. حتی خود ساختمان وزارت کشور ممکن است در اثر زلزله خراب شود و پایین بیاید. پس مرکز ستاد مدیریت بحران کشور در موقعیت زلزله ممکن است به کل خراب شده باشد! یا ساختمان اصلی صداوسیمای کشور هم برای قبل از انقلاب است. پس آن ساختمان هم ممکن است در زلزله خراب شده باشد. در این صورت توانایی مدیریت بحران کاملا به‌هم‌ریخته است و این، فاجعه بعدی است و حتما باید برای همه این موارد و نیز مسیرهای ارتباطی شهروندان بعد از زلزله برای کمک‌رسانی، طراحی و برنامه‌ریزی شود و آموزش صورت گیرد تا تضمین‌کننده کاهش مخاطرات زلزله تهران و تلفات ناشی از آن باشد.
تصویر تهران بعد از زلزله آن‌قدر مهیب است که باعث می‌شود کارشناسان هرازچندگاهی، این پرونده هنور به‌وقوع‌نپیوسته را باز کنند تا بتوانند مانع از فروریختن شهری شوند که ساخت‌وسازهای دوره‌ای، آن را به مرز انفجار برده است. به هر ترفند و سازوکاری که هست باید جلوی رخ‌دادن و دامنه‌دارشدن این فاجعه را گرفت. حال چه با اقدامات علمی و مهندسی امتحان‌پس‌داده باشد و چه با بهره‌گیری از توان هوش مصنوعی در روزگار مدرن!
