به گزارش وطن شهر و به نقل از فراز, آتش‌سوزی یک کمپ ترک اعتیاد در شهرستان لنگرود موجی از انتقادات به مسئولان ذی‌ربط را در پی داشته است. حادثه‌ای که در آن ۳۲ نفر از مددجوها جان خود را از دست دادند و حدود ۱۷ نفر را هم به دلیل سوختگی راهی بیمارستان کرده است. اما این نخستین بار نیست که نام این مراکز به دلیل حوادثی تلخ برسر زبان‌ها می‌افتد و پیش از این نیز بارها بحث‌ها و جنجال‌هایی پیرامون عملکرد این مراکز به وجود آمده بود. حالا مرگ ۳۲ مددجو به عنوان اتفاقی کم‌سابقه و زنگ خطری درباره فعالیت این دست مراکز محسوب می‌شود. مراکزی که به نظر می‌رسد نظارت درستی بر آنها وجود ندارد و می‌توانند به سلامت جان و روان آسیب‌های غیرقابل جبرانی وارد کنند. سپیده علیزاده مدیر موسسه «نور سپید هدایت» و مددکار اجتماعی در این زمینه در گفت‌وگو با «فراز» از پیامدهای مضر اجتماعی این مراکز می‌گوید.
چه کسی به مراکز کمپ اعتیاد مجوز می‌دهد؟
نخستین پرسش درباره فعالیت مراکز ترک اعتیاد اجباری نهاد مجوزدهنده و ناظر بر فعالیت آن‌هاست. به گفته علیزاده این کمپ‌ها باید از سازمان بهزیستی مجوز بگیرند و این سازمان در هر شهرستانی یک واحد معاونت پیگیری دارد که کارشناسان این معاونت روی عملکرد مراکزی که مجوز دارند نظارت می‌کنند.
علیزاده درباره این مراکز می‌گوید: «به این کمپ‌ها به اصطلاح کمپهای ماده ۱۵ گفته می‌شود که بیمار به صورت تمایل شخصی به آن مراجعه می‌کند و با دستور قضایی یا طرح‌های ضربتی معتادهای متجاهدین جمع‌آوری نمی‌شوند. این‌ها کمپ‌هایی است که خانواده‌ها داوطلبانه بیمارهایشان را در در آنجا می‌گذارند و باید هزینه پرداخت کنند.» علیزاده درباره نظارت بر این مراکز ادامه می‌دهد: «اینکه داخل کمپ‌ها چقدر نظارت وجود دارد، با توجه به بسته بودن درهای مراکز ممنوعیت ورود افراد ابهام زیادی وجود دارد.» به گفته علیزاده اغلب کمپ‌هایی که پروانه فعالیت دارند باید حداقل استانداردهای سازمان بهزیستی را داشته باشند و یکی از آن استانداردهای لازم گواهی ایمن بودن ساختمان است.
چرا کمپ‌ها در حاشیه شهرها هستند؟
مدیر موسسه نور سپید در ادامه درباره اینکه چرا این کمپ‌ها در حاشیه شهر ساخته می‌شوند گفت: «کمپ‌ها فضای بزرگی می‌خواهند. برای اینکه شما بخواهی مجوز یک کمپ را بگیری باید ساختمانی داشته باشی که به‌طور مثال حیاط داشته باشد، فضای سرپوشیده و سر باز مناسبی داشته باشد، که متاسفانه وسط شهر چنین جایی پیدا نمی‌شود و اگرهم پیدا شود سخت است و مردم ممکن است نسبت به این موضوع و تردد معتادان و خانواده‌هایشان گارد بگیرند و حساسیت نشان بدهند. در نتیجه چه بخواهیم و چه نخواهیم کمپ‌ها در حاشیه‌ها تاسیس می‌شوند.» البته باید توجه داشت که تاسیس این مراکز در حاشیه شهرها نباید موجب بی‌امکانات بودن آنها شود. اتفاقی که به نظر می‌رسد درباره برخی از این مراکز رخ داده و به دلیل در حاشیه بودن حتی از امکانات اولیه نیز برخودار نیستند.
راه حل چیست؟
در چنین شرایطی سوال اینجاست که برای حل معظلات این مراکز چه باید کرد؟ آیا راه‌حل جمع‌کردن اینگونه مراکز است؟ علیزاده در پاسخ به این سوال می‌گوید: «اینکه این کمپ‌ها جمع شود راه‌حل نیست، چون این هم یکی از روش‌های درمان اعتیاد است. ما در کشورمان این تخصص را داریم که شیوه درمانی را با درست اجرا نکرد‌ن و یا نصفه‌و نیمه اجرا کردن خراب کنیم و تاثیر را از بین ببریم. کمپ هم یکی از روش‌های درمان اعتیاد است.»
این مددکار اجتماعی در خصوص انواع کمپهای ترک اعتیاد توضیح می‌دهد: «دو مدل کمپ داریم، یک کمپ اجباری و دیگری کمپ تمایلی. کمپ اجباری از نظر ما اصلا اثربخش نیست و یک چیز بیهوده است چون اصل تمایل در آن رعایت نشده و ممدجو را دستگیر می‌کنند ودستور قضایی می‌دهند که از سه ماه تا یکسال داخل کمپ بماند و کمپ شبیه زندان می‌شود.» علیزاده ادامه می‌دهد: «اما کمپ تمایلی یکی از راه‌های درمان اعتیاد است و در درمان اعتیاد تاثیر دارد. ما نمی‌توانیم بگوییم کمپ شیوه و راه خوبی نیست بلکه راهی بهتر از این در کشور اجرا نمی‌شود اما اینکه نظارت می‌شود یا خیر باز هم جای بحث دارد. کارشناس بهزیستی باید به همه کمپ‌ها برود و نظارت کند اما اینکه اصلا می‌روند یا خیر را ما نمی‌دانیم.»
معتادها ترجیح می‌دهند کارتن‌خواب باشند تا در کمپ ترک اجباری
داستان کمپهای ترک اجباری اما بسیاری پیچیده است. تاجایی که به گفته علیزاده بسیاری از معتادان کارتن‌خوابی را به بودن در این کمپ‌ها ترجیح می‌دهند. مدیر موسسه نور سپید ادامه می‌گوید: «اجرای طرح اجباری ماده ۱۶ باعث ترس معتادها شده و آنها ترجیح می‌دهند به جایی پناه ببرند که دست نیروها به آنها نرسد. چراکه در صورت دستگیری معلوم نیست تا چه مدت بنا به نظر قضایی داخل کمپ هستند.» علیزاده می‌گوید که این کمپهای اجباری در واقع شبیه زندان است و فقط اسم آن زندان نیست. او تاکید می‌کند: «از عواملی که آنها کارتن‌خوابی را به اینگونه کمپ‌ها ترجیح می‌دهند می‌توان به جمعیت زیاد، نظافت، کمبود امکانات، دور از دسترس بودن و بی خبری از جامعه و خانواده، نبود غذا و تخت مناسب اشاره کرد. البته همه این شرایط شاید بیرون از کمپ نیز وجود داشته باشد تفاوت اینجاست که آنها حق انتخاب دارند و آزادی خود را از دست نمی‌دهند.»
او به دیگر دلایلی که معتادان خیابان را به کمپهای ترک اجباری ترجیح می‌دهند نیز اشاره می‌کند: «رفتار نامناسب برای دستگیری آنها، شرایط نامناسب غربالگری و اجرای آنها به کمپ، عواملی مانند کوتاهی مو، پوشیدن لباس به‌صورت یک‌دست، همه‌ی این‌ها می‌تواند عواملی باشد که معتادها دوست ندارند و ترجیح می‌دهند کارتن‌خواب باشند.»
کشورهای دیگر هم کمپ ترک اعتیاد دارند؟
پرسش دیگر در مقوله اعتیاد درباره نحوه مواجهه دیگر کشورهای با معضل است. نحوه برخورد با مسئله اعتیاد در دیگر کشورها چگونه است؟ آیا کمپهای ترک اعتیاد مختص ایران است یا در کشورهای دیگر نیز وجود دارد؟ علیزاده درباره این تفاوت‌ها می‌گوید: «واقعیت این است که وضعیت اعتیاد در کشور ما با کشورهای دیگر خیلی متفاوت است، در کشور ما یک‌سری مکان‌هایی که در کشورهای دیگر است وجود ندارد، یک‌سری موادهایی که در کشورهای دیگر قانونی است در کشور ما غیرقانونی است. بنابراین راه‌حل‌ها وابسته به فرهنگ، وضعیت اجتماعی و اقتصادی هر کشور مفتاوت است.» به گفته علیزاده اگر از اعتیاد جرم‌زدایی شود و معتاد به‌عنوان مجرم شناخته نشود نخستین قدم برای تغییر در شرایط برداشته خواهد شد. چراکه جرم‌انگاری اعتیاد باعث طردشدن بیشتر معتادان و انگ‌های اجتماعی می‌شود و مردم به‌جای کمک به معتادان و مقابله با اعتیاد با معتادها مقابله می‌کنند. علیزاده تاکید می‌کند: «حتی مسئولین ماهم توجیح نیستند و به‌جای مبارزه و مقابله با اعتیاد، با معتادان مقابله می‌کنند.» این در حالی است که اغلب معتادان را هم قشر جوان جامعه تشکیل می‌دهد.
به گفته این مددکار اجتماعی این نحوه مواجهه با معتادان حتی باعث می‌شود که اعتماد مددجوبان نسبت به کمپهای داوطلبانه کم شود. چراکه در این روند مراکز داوطلبانه‌ای که خدمات و یا درمان سرپایی می‌دادند را هم بستند، دور پارک‌ها حصار کشیدند و به هرنقطه‌ای که پاتوق معتادها بود حمله کردند.»
از گفت‌وگو با متخصصان و حتی آمارهای اعتیاد در کشور می‌توان پی برد که ترک اجباری و کمپهای غیراستاندارد راه‌حال مقابله با اعتیاد نیست. امروز جان ۳۲ بیمار مبتلا به مواد مخدر از بین رفته و با ادامه روند موجود تضمینی نیست که فردا در شهرهای دیگر کشور چنین اتفاقاتی تکرار نشود. به نظر می‌رسد که باید سیاست‌‌گذاری‌های تخصصی و کارشناسی در این حوزه در روند کنونی تغییراتی ایجاد کند و مقابله با اعتیاد شکل درست و منطقی به خود بگیرد.
