*سیامک سرمدی
نه تنها زلزله ،بلکه عملکرد طبیعی فرسایش در طول زمان نیز، حساب بافت های فرسوده شهری مانند تهران را خواهد رسید. چند سالی هست که بازسازی بافت های فرسوده شهری و دادن وام جهت ترمیم آن‌ها در فضای رسانه ای به چشم می خورد . اما هنوز هستند محلات زیادی در جنوب تهران که بافت های فرسوده بسیاری دارند و خدای ناکرده به چشم به هم زدنی از بین خواهند رفت. بازسازی این بافت ها در شهر های بزرگ جهان، ظاهرا پدیده نسبتا جدیدی به شمار می آیند. به صورتی که فکر و برنامه بسیاری از مدیران شهری و شهرداری‌ها در جهان معطوف به بازسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری است.
اما نگاه به تاریخ نشان می‌دهد که این کار یک فرایند طبیعی در مسیر زندگی بشر است. از زمانی که انسانها اولین خانه‌ها و آبادی‌ها‌ی خود را ساختند، بازسازی و تجدید حیات خانه‌ها و روستاهای اولیه نیز انجام می‌گرفت. در واقع این کار مانند دگردیسی و تغییر شکل در موجودات زنده امری طبیعی است. معمول و منطقی است که آدمی به محض خراب شدن یا فرسودگی بخشی از خانه اش به ترمیم و بازسازی آن بپردازد. اما به نظر می رسد بازسازی حجم وسیعی از محلات فرسوده و نوسازی آن‌ها ،سابقه زیادی در تاریخ انسانها ندارد.
به شهادت تاریخ، اولین کنفرانس بازسازی بافت های فرسوده که اطلاعات آن ثبت و ضبط شده است،مربوط است به سال ۱۹۵۸ میلادی که در هلند برگزار شد. هدف این کنفرانس ایجاد انرژی ونشاط بیشتر در مناطق شهری وترمیم بافت های فرسوده بود. این ترمیم بیشتر منحصر به مناطق تاریخی یا قدیمی مرکز شهر در شهر«دن هاگ» هلند بود.
شهر پاریس هم از اولین شهرهایی است که در آن برنامه بزرگی برای بازسازی بافت های فرسوده به اجرا در آمد. در آمریکا نیز با طراحی یک برنامه همه جانبه و ملی، بازسازی مناطق فرسوده مورد دقت قرار گرفت. در آمریکا از اواخر قرن ۱۹ به این مهم توجه شد و در دهه ۱۹۳۰ میلادی هم این برنامه در ابعاد وسیع دنبال گردید.
در اروپا فرایند نوسازی و ترمیم شهرها و بناهای فرسوده تقریبا مشابه آمریکا انجام شد. این کار در اروپا پس از پایان جنگ جهانی اول شروع شد. در این برنامه، ساخت خانه های اجاره به شرط تملیک به جای خانه های ساده و نامطمئن کارگری در دستور کار مدیران شهری قرار گرفت. اروپایی ها بعد از جنگ دوم جهانی نیز که صدمات زیادی به شهر هایشان وارد شد وارد روند ترمیم و بازسازی شدند. در این برنامه عظیم، به جای تخریب محلات فرسوده، بهسازی محلات مورد توجه قرار گرفت.این روند اکنون نیز به صورت یک رویه و شیوه نامه با برنامه ریزی در حال انجام است که براساس آن، بهسازی و ایجاد نشاط و طراوت در محلات در دستور کار دارد.
بازسازی و ترمیم فضاهای شهری فرسوده در هر کجای دنیا و از جمله کشور ما؛ ناگزیر برعملکرد پیرامون سه محور زیر است:
اول؛ بازسازی یا نوسازی بناها و محلات از راه مداخله اصلاحی یا تخریب موردی .
دوم، اعمال و اجرای دقیق ضوابط و قوانین شهری.
سوم؛ ازبین بردن و جلوگیری کردن از گسترش کپر نشینی و حاشیه نشینی شهری.
اجرای این مراحل سه گانه نیازمند برنامه ریزی دقیق است . این طراحی و برنامه ریزی توسط یک دستگاه مقتدر شهری امکان پذیر است و وجود دستگاه های موازی با شرح وظایف مختلف و گاه متداخل با هم، می تواند باعث بلااثر شدن و تزاحم کارها با یکدیگر شوند. امری که در کشور ما با وجود سازمان های مسکن و شهر سازی در استان ها، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان ها و سازمان های نوسازی و بهسازی شهری تداخل و تزاحم خود را در روند بازسازی و ترمیم نشان می دهد.
