به گزارش وطن شهر، برای اثبات این امر کافی است دقایقی چند با تعمق در این شهر به گشت و گذار بپردازیم و کمی بیشتر با دیدنی های آن آشنا شویم.دیدنی هایی که هرچند بسیار زیاد و متنوع هستند اما به رسم آنکه در این دیار عدد ۸به حرمت وجود هشتمین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت در آن، مورد توجه ویژه مردمان است، تنها به معرفی همین تعداد از برترین آنها بسنده می کنیم:
مجموعه توس
بدون هیچ اغراقی حکیم فردوسی توسی را باید در کنار ثامن الحجج(ع) معروفترین و موثرترین شخصیت هایی دانست که در طول تاریخ بخشی از عمر خود را در دیاری که اکنون با نام مشهد شناخته می شود به سر برده و پس از جدایی ازز این دنیای دون نیز در گوشه ای از خاک آن آرمیدهاند.اکنون مقبره خداوندگار سخن پارسی در ۲۵ کیلومتری غرب مشهد از جمله مراکز دیدنی و تاریخی مشهور این شهر است. بنایی که ساختمان کنونی آن در وسط باغی زیبا قرار دارد و توسط مهندس طاهرزاده بهزاد و مهندس هوشنگ سیحون به ترتیب طراحی اولیه و نهایی شد و مهندس گیو جودت آن را با در نظر گرفتن کلیه ملاحظات فنی،اجرایی کرد تا بدین گونه مزار فردوسی توسی دارای بنایی درخور شان و جایگاه او باشد. هم‌اکنون وسعت باغ آرامگاه خداوندگار سخن پارسی ۶ و نیم هکتار و محوطه پیشخوان آرامگاه نیز حدود ۶ هکتار است.در این محوطه علاوه بر آرامگاه حکیم توس ،کتابخانه، رستوران،موزه، بقایایی از دروازه رزان توس قدیم و تندیسی از فردوسی ساخته مجسمه ساز مشهور استاد مرحوم ابوالحسن خان صدیقی قرار دارد. همچنین در بخشی از درون باغ آرامگاه شاعر معاصر،مهدی اخوان ثالت که بسیاری او را فردوسی معاصر میخوانند،آرام گرفته و در فاصله ۵۰ متری بیرون باغ آرامگاه فردوسی نیز مقبره الشعرای توس قرار دارد.کمی دورتر از این مجموعه نیز بنای موسوم به گنبد هارونیه قرار دارد. این بنا که مرتفع ترین ساختمان قدیمی موجود در توس است را برخی مدرسه یا خانقاه و برخی دیگر مسجدی می‌دانند که با آغاز دوران اسلامی بر روی آتشکدهای کهن ساخته شده است.البته در دورانی هم این بنا به عنوان مدرسه امام محمدغزالی شناخته می شد و به همین دلیل پس از اتمام مرمت ساختمان آن، سازمان حفاظت آثار باستانی وقت سنگ مقبره‌ای به‌عنوان یادبود امام محمد در جلو آن نصب کرد.در شمال غربی این بنا نیز مقبره زنده‌یاد حسین خدیو جم غزالی‌شناس معاصر قرار دارد.همچنین، در یکصد و پنجاه متری جنوب غربی هارونیه بقایای قدیمیترین مسجد موجود در خراسان دیده می شود که احتمالاً در اواسط سده پنجم هجری به دستور خواجه نظام‌الملک توسی ایجاد شده است.
مجموعه نادری
مجموعه آرامگاهی نادرشاه افشار واقع در چهارراه شهدای مشهد،دیگر بنای آرامگاهی مشهور مشهد است. این مجموعه از منظر اجزا تا حد بسیاری شبیه آرامگاه حکیم توس است زیرا علاوه بر مدفن بنیانگذار سلسله افشاری که از او به عنوان آخرین فاتح بزرگ شرق یاد میشود،دارای موزه و کتابخانه نیز هست.همچنین به مانند مقبره های فردوسی توسی و خواجه ربیع در باغی وسیع به مساحت ۱۴۴۰۰ متر مربع ساخته شده شده است. این مجموعه علاوه بر شخصیتی که مجموعه به نام وی معروف است، مدفن بزرگ مرد دیگری هم هست. این بزرگمرد کسی جز کلنل محمدتقی خان پسیان، سردار آزادیخواه و ضد استعمار و استبداد سالهای نخست قرن حاضر خراسان و نخستین خلبان ایران زمین نیست.
مجموعه خواجه ربیع
مقبره خواجه ربیع را باید پس از مجموعه آرامگاهی حکیم سخن فردوسی توسی،دومین باغ آرامگاه معروف مشهد لقب داد.این مجموعه در اصل باغ آرامگاهی است که به دستور شاه عباس صفوی در نیمه اول قرن ۱۱هجری برای گرامیداشت یاد ربیع بن خثیم یکی از هشت زاهد برجسته صدر اسلام و از یاران و سرداران امام علی بن ابی طالب(ع) ایجاد شده است. یکی از آرامستان های عمومی شهر هم محسوب میشود و دفن در آن دارای ضوابط خاصی نیست.مقبره چهار ایوانی خواجه ربیع درست در وسط این باغ بنایی واقع شده و دارای گنبدی به ارتفاع ۱۸ متر پوشیده از کاشی‌های زیبای فیروزه‌ای است. فتحعلی خان جد بزرگ شاهان قاجار،واعظ مشهور شیخ احمد کافی،پزشک برجسته عبدالله بول ورن،تعدادی از شهدای جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و همچنین شهدای جنگ ظفار از جمله دیگر چهره های مشهور مدفون در این مجموعه واقع شده در انتهای خیابان خواجه ربیع مشهد هستند.
آستانه گُنبد خشتى
یکی دیگر از بآثار دیدنی مشهد، بنایی است که در بین مردم به نام«گنبد خشتی» شناخته میشود. این مقبره که در کوچهای به همین نام در ابتدای خیابان طبرسی مشهد و فاصله پانصد مترى شمال حرم مطهر رضوی(ع) واقع است از زیارتگاههاى مهم شهر بوده و مدفن یکى از نُقَباى سادات موسوى مشهد است که مردم وی را «امامزاده سید محمد»،«سلطان محمد» و گاه «شاهزاده محمد» میخوانند.امیر غیاث الدین در سال ۸۳۲ قمرى درگذشته و این بنا پس از درگذشت وی احداث شده و متعلق به دوره تیمورى است. بنابراین قدیمی ترین بنای مشهد پس از حرم مطهر و تنها اثر بارز باقى مانده از سادات موسوى در این شهر است. گنبد بنا دو پوششه است که پوشش داخلى مزین به مقرنس هایی زیبا بوده و گنبد بیرونى هم از آغاز آجرپوش بوده و بدین سبب به گنبد خشتى شهرت یافته است.طی سال های اخیر محدوده این بنا گسترش پیدا کرده و دسترسی برای آن از حاشیه خیابان طبرسی ایجاد شده است.
پیر پالاندوز
درست در ابتدای ضلع دیگر ورودی به حرم مطهر رضوی یعنی بست نواب صفوی یا همان پایین خیابان نیزیکی دیگر از مقابر مشهور مشهد قرار دارد. این مجموعه که وردی کاملا مستقلی از حرم مطهر رضوی دارد براساس منابع موجود بنای اولیه آن به دوران صفوی باز می گردد، مقبره یکى از عُرفاى برجسته شیعه قرن دهم هجری به نام شیخ محمد المُقتدى کارندهى مشهور به پیر پالاندوز، است. این بنا در حاشیه کوچه شور در اوایل پایین خیابان قرار داشته و پس از انقلاب اسلامى به مناسبت توسعه حریم حرم تخریب و بازسازى شده است. به اعتقاد مردم مشهد، شیخ محمد با این که از اقطاب و اولیاء الله بوده از طریق پالان دوزى یا پاره دوزى امرار معاش مىکرده و داراى کراماتى بوده و بدین سبب مورد احترام ویژه مردم مشهد است.
مجموعه حمام ومسجد شاه
دیگر اثر تاریخی مجاور حرم مطهر رضوی مجموعه مسجد و حمام شاه است. مسجد، بنایى تیمورى است که تا پیش از انقلاب به مسجد شاه شهرت داشت و بعد به نام مسجد هفتاد و دو تن خوانده شد. این بنا که در تقاطع بازار بزرگ فرش فروش ها و جنوب غربی صحن جامع رضوی قرار دارد آرامگاه یکی از امرای معتبر تیمور و فرزند وى شاهرخ به نام امیر غیاث الدین ملک شاه است. این بنا با توجه به کتیبه موجود در آن، جزو آخرین بناهای مربوط به دوره شاهرخ تیموری بوده و مشتمل بر بقعه‌ای با گنبد دوپوش، دو مناره و یک ایوان است و حدود ۶۶۰ متر مربع وسعت دارد. حمام شاه نیز اثری صفوی است که در مجاورت این بنا قرار دارد. این حمام که توسط مهدی قلی بیک نامی ساخته شده اکنون موزه مردم شناسی آستان قدس است.
خانه داروغه
یکی دیگر از بناهای تاریخی موجود در بافت قدیم شهر مشهد که زیبایی آن گردشگران بسیاری را به خود جلب میکند، خانه قاجاری داروغه است که در خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران، کوچه داروغه قرار دارد.این اثر به دستور یوسف خان هراتی، داروغه مشهد در ابتدای دوران مشروطه توسط معماران و بناهای روس در مساحت حدود یک هزار و ۱۰۰ مترمربع احداث گردید. این خانه به لحاظ فرم و شکل معماری به شیوه مرسوم خانه‌های تاریخی ایران یعنی سه طرف ساخت بنا شده است و عناصر معماری آن، به ویژه طرح تراس پله‌های دوطرفه و تزئینات، نشان از الگوبرداری از طرح‌های معماری روسی دارد. خانه تاریخی داروغه منزل شخصی بوده که مراسم پذیرایی رسمی در آن انجام می‌گرفت.در بخش تابستان‌نشین بنای خانه داروغه وجود اتاق‌های بادگیر و حوض آب جاری سنتی به نوعی این امر را به رخ آیندگان کشیده است که با استفاده از انرژی‌هایی نظیر آب، باد، آفتاب و… چگونه میتوان یک بنای بزرگ را بدون هیچ هزینه ای اداره کرد.ناگفته نماند که حمام کوچک موجود در این خانه قدیمیترین حمام خصوصی مشهد محسوب می شود.
کلیسای مسروپ مقدس
اما مشهد فقط مخصوص مسلمانان نبوده است. در بازهای از زمان یعنی در دوران حکومت نادرشاه زردتشتیان، یهودیان و مسیحیان قابل توجهی هم در این شهر زندگی میکردند که البته اغلب بناهای مرتبط با آنان در طول زمان تخریب شده است. اکنون باید از کلیسای مسروپ مقدس که در میدان دهم دی شهر مشهد قرار دارد،به عنوان شاخصترین بنای متعلق به اقلیت های مذهبی در مشهد نام برد.این بنا یگانه کلیسای ارامنه مشهد بوده که بنای اولیه آن حدود ۷۰سال پیش ایجاد شده است.پلان این کلیسا بازیلیک ستوندار به شکل مستطیل در جهت شرق به غرب است و محراب آن در قسمت شرقی قرار دارد. در اطراف این کلیسای ثبت ملی شده ساختمان های اداری و مدرسه ارامنه مشهد قرار دارد. این مجموعه به علت پایین بودن تعداد ارامنه ساکن مشهد فقط در ایام اعیاد مذهبی ایشان فعال است.
