بحران آب جدی است و یکی از پیامدهای آشکار آن کمبود منابع آبی برای مصارف شرب و بهداشتی پایتخت است. از آنجا که حیات و توسعه فضای سبز شهری هم به آب وابسته است، این بحران می‌تواند فضای سبز پایتخت را تهدید و با چالش جدی مواجه کند. اما با اجرای طرح‌های زیربنایی ازجمله توسعه تصفیه‌خانه‌ها، اجرای خطوط انتقال پساب، کاهش استفاده از منابع آب خام برای آبیاری و کاشت گونه‌های کم‌مصرف و مقاوم به کم‌آبی این چالش مدیریت شده است. برخی از این طرح‌ها را مرور می‌کنیم.
راهکار اول توسعه تصفیه‌خانه‌ها
ساخت ۷ تصفیه‌خانه محلی
برای دسترسی به منابع آبی پایدار، توسعه تصفیه‌خانه‌ها در دستور کار قرار گرفت و ۷ تصفیه‌خانه محلی (لوکال) ساخته شد. با وجود اینکه ایجاد خط انتقال پساب باید توسط شرکت آب و فاضلاب انجام می‌شد، چون حفظ فضای سبز به‌عنوان سرمایه طبیعی از اهداف شهرداری تهران است، در ۲ سال اخیر بیش از ۴هزارمیلیارد تومان اعتبار برای توسعه خط انتقال پساب به تصفیه‌خانه‌ها اختصاص یافت و ۴۶کیلومتر خط لوله انتقال پساب به فضای سبز مناطق مختلف شهر ایجاد شد.
راهکار دوم استفاده از پساب تصفیه شده
۵۶ میلیون مترمکعب پساب برای فضای سبز
آمارهای ارائه‌شده توسط سازمان بوستان‌ها و فضای سبز نشان می‌دهد میزان استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز در ابتدای دوره ششم مدیریت شهری سالانه حدود ۷میلیون مترمکعب بوده، اما با تسریع در احداث خطوط انتقال و تکمیل ایستگاه‌های پمپاژ، میزان استفاده از پساب تصفیه‌شده برای آبیاری فضای سبز شهر تهران از رقم ۵۶ میلیون مترمکعب عبور کرده و طبق چشم‌انداز تعیین شده برای افق۱۴۱۰ پیش‌بینی می‌شود این رقم تا آن سال به ۱۴۵ میلیون مترمکعب برسد.
راهکار سوم تحویل پساب به جای آب چاه
واگذاری ۵۳ چاه به آبفا
اکنون از ۵۷۰حلقه چاه شهر تهران، حدود ۳۷۰حلقه فعال است و ۲۰۰حلقه خشک شده است. در این میان ۵۳چاه کیفیت بالاتری داشتند که شهرداری آن را به شرط تامین جایگزین پایدار به آبفا تحویل داده است. این اقدام براساس تفاهمنامه‌ای با آبفا انجام شده و در ازای آن شهرداری می‌تواند از پساب استفاده کند.
راهکار چهارم ممنوعیت کاشت چمن
کاهش یک‌سوم مصرف با پوشش گیاهی مقاوم
یکی از راهکارهای مدیریت شهری برای مدیریت مصرف آب، ممنوعیت کاشت چمن و جایگزینی آن با پوشش گیاهی مقاوم به کم‌آبی است؛ از این‌رو در برخی نقاط شهر مانند بوستان آزادگان در منطقه ۱۵، گونه چمن مقاوم (چمن ژاپنی و چمن آفریقایی) کاشته شده است که مقاومت زیادی به خشکی زمین و بی‌آبی دارد و اگر چند روز هم آبیاری نشود باز هم سرسبز است. همچنین روش‌های نوین آبیاری به‌کار گرفته شده و در برخی مناطق مصرف آب تا یک‌سوم یا حتی یک‌چهارم کاهش پیدا کرده است. همینطور از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و ایده‌های نخبگان استفاده شده است.
راهکار پنجم احیای قنات‌ها
سیرابی فضای سبز با قنات‌ها
شهرداری برای احیای قنات‌های تهران دست به‌کار شده و گام‌های مؤثری برای احیای قنات‌های قدیمی و غیرفعال برداشته که خوشبختانه موفق بوده است. در منطقه ۵ به‌عنوان پایلوت گام‌های مؤثری برای احیای قنات‌ها برداشته شده و در حال حاضر فضای سبز این منطقه با آب قنات آبیاری می‌شود. بخش زیادی از آب موردنیاز برای فضای سبز منطقه ۶ هم از قنات تامین می‌شود. همچنین آبیاری فضای سبز بزرگراه مدرس با استفاده از قنات‌های موجود در آن محدوده انجام می‌شود. براساس طرح احیای قنات‌ها، پیش‌بینی می‌شود به‌زودی ۴۰ درصد از فضای سبز شهر تهران از قنات‌ها سیراب شود.
بحران آب و توسعه فضای سبز
با وجود بحران آب، توسعه فضای سبز در این دوره از مدیریت شهری پیشرفت چشمگیری داشته است.
در ۴ سال اخیر بیش از ۱۲۰پارک به شهر تهران اضافه شده، در حاشیه شهر جنگل‌کاری صورت گرفته و وسعت فضای سبز از ۵۰هزار هکتار عبور کرده است. سرانه فضای سبز اکنون به ۱۷.۳مترمربع به ازای هر نفر رسیده که عدد قابل‌توجهی است. این میزان فضای سبز نیازمند آبیاری است و بهترین روش، استفاده از پساب تصفیه‌شده است تا خانواده‌ها با خیال آسوده از فضاهای شهری بهره‌مند شوند.
مسئولان چه می‌گویند؟
برای حل مشکل کم‌آبی دست به‌دست هم دهیم
علیرضا زاکانی، شهردار تهران: برای آبیاری فضای سبزبه ۱۸۵میلیون مترمکعب آب نیاز داشتیم که آن را به ۱۵۰میلیون مترمکعب کاهش دادیم. در ۴۷ماه فعالیت در مدیریت شهری، میزان ظرفیت بازچرخانی آب را از ۷ میلیون مترمکعب به ۵۵ میلیون رساندیم که در حال حاضر از ۲۳ میلیون مترمکعب استفاده می‌کنیم. در جلسه‌ای با وزارت نیرو قرار شد ما به تامین آب شرب کمک و به‌عنوان جایگزین از پساب استفاده کنیم. کم‌آبی موضوع همه ماست و دست به‌دست هم می‌دهیم که موضوع حل و فصل شود؛ به‌طوری‌که ۵۳حلقه چاه از سوی شهرداری به وزارت نیرو براساس زمانبندی مشخص شده واگذار می‌شود و در مقابل بازچرخانی پساب را عملیاتی می‌کنند.
آبیاری با بازچرخانی پساب
سیدمحمد آقامیری، عضو شورای اسلامی شهر تهران: در این دوره از مدیریت شهری، شهرداری تهران با هدف حفظ پایدار منابع آب کشور درصدد برآمد تا میزان برداشت از چاه‌های آب در اختیار خود را به حداقل برساند و بخش عمده‌ای از آب موردنیاز برای آبیاری فضای سبز را از محل بازچرخانی پساب تامین کند.
۲۱۰ میلیون مترمکعب آب برای آبیاری فضای سبز
مهدی عباسی، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تهران:
۲۱۰ میلیون مترمکعب آب برای آبیاری فضای سبز وجود دارد. تا افق ۱۴۱۰ در مجموع باید ۳۵۰میلیون مترمکعب آب وجود داشته باشد که ۱۴۵میلیون مترمکعب آن باید از پساب تأمین شود. در حال حاضر ظرفیت استفاده از ۵۶ میلیون مترمکعب پساب ایجاد شده که ۲۳ میلیون مترمکعب آن قابل استفاده است.
تدوین طرح جامع فضای سبز
علی‌محمد مختاری، مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران: ما دست روی دست نگذاشتیم و معتقدیم که وظیفه شهرداری است که اجازه ندهد درختی آسیب ببیند. برای فضای سبز تهران برنامه داشتیم و یک‌شبه کاری انجام ندادیم. در سال ۱۳۶۵ آب مورد استفاده برای آبیاری فضای سبز، شرب بود و طرح جامع آب خام و طرح جامع فضای سبز را تدوین کردیم و هر هفته جلساتی برای به‌روزرسانی آن برگزار می‌شود. اگر این برنامه‌ریزی‌ها انجام نمی‌شد، امروز این تعداد درخت و سبزینگی را در تهران نداشتیم. اقلیم ما خشک است و با بادهای موسمی هم روبه‌رو هستیم و حفظ درختان و فضای سبز چالش‌هایی را به همراه دارد.
۱۳ منطقه تحت پوشش شبکه پساب
عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران: برای مهار بحران کمبود آب، باید مدیریت مصرف و افزایش منابع جایگزین را به‌صورت همزمان انجام داد. پروژه‌های خط انتقال پساب تصفیه‌خانه لواسان، فیروزبهرام، جنوب، شهرک اکباتان، زرگنده و قیطریه، شهرک شهید محلاتی، ششم آب شرق تهران و صاحبقرانیه انجام شده که طی اجرای آنها مجموعا ۱۲۹.۵ کیلومتر لوله‌گذاری شده است. با اجرای این پروژه‌ها، ۱۳منطقه پایتخت تحت پوشش مستقیم شبکه پساب قرار خواهد گرفت که این دستاورد بی‌سابقه است.
احیای قنات‌های پایتخت
محمدصابر باغخانی‌پور، مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران: با توجه به شرایط بحرانی آب در تهران و کشور، احیای قنات‌ها علاوه بر حفظ میراث فرهنگی، می‌تواند به مدیریت بهتر منابع آب زیرزمینی کمک کند. حدود ۱۰۰ قنات به‌صورت فعال در شهر تهران وجود دارد که تحت مدیریت شهرداری هستند. تعدادی از قنات‌ها خشک شده‌اند یا آب آنها به‌شدت کاهش یافته است. قنات‌های قابل احیا با اقدامات مهندسی و مطالعات دقیق مجددا به مدار بهره‌برداری بازمی‌گردند.
